Giấy phép độc quyền của các mô hình AI như Gemma 3 và Llama đang tạo ra bất ổn pháp lý, gây khó khăn đặc biệt cho các doanh nghiệp nhỏ muốn ứng dụng thương mại.
Khi Google phát hành dòng mô hình AI Gemma 3 “mở” tuần qua với hiệu suất ấn tượng, cộng đồng công nghệ nhanh chóng phát hiện ra một vấn đề đáng lo ngại: giấy phép sử dụng của mô hình này chứa nhiều điều khoản hạn chế, gây rủi ro pháp lý cho việc triển khai thương mại.
Đây không phải là trường hợp cá biệt trong ngành AI, mà đã trở thành một xu hướng đáng lo ngại khi các gã khổng lồ công nghệ như Google và Meta liên tục áp dụng các giấy phép độc quyền cho những mô hình được họ gọi là “mở”.
Mâu thuẫn giữa tính “mở” và các ràng buộc pháp lý
“Việc cấp phép hạn chế và không nhất quán đối với các mô hình AI được gọi là ‘mở’ đang tạo ra sự không chắc chắn đáng kể, đặc biệt là đối với việc áp dụng thương mại,” Nick Vidal từ Open Source Initiative chia sẻ với TechCrunch. Thay vì sử dụng các giấy phép tiêu chuẩn ngành như Apache 2.0 hay MIT, các công ty lớn chọn áp dụng các điều khoản tùy chỉnh với nhiều hạn chế.
Giấy phép của Meta cấm các nhà phát triển sử dụng “đầu ra hoặc kết quả” của mô hình Llama 3 để cải thiện bất kỳ mô hình nào khác, và ngăn các công ty có hơn 700 triệu người dùng hoạt động hàng tháng triển khai Llama mà không có giấy phép đặc biệt. Trong khi đó, giấy phép Gemma của Google cho phép công ty “hạn chế (từ xa hoặc bằng cách khác) việc sử dụng” mô hình nếu Google tin rằng có vi phạm chính sách.
Florian Brand, trợ lý nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Trí tuệ Nhân tạo Đức, khẳng định rằng những giấy phép như của Gemma và Llama “không thể được gọi là ‘mã nguồn mở’ một cách hợp lý.” Ông cho biết: “Các công ty nhỏ không có đội ngũ pháp lý hoặc tiền thuê luật sư sẽ gắn bó với các mô hình có giấy phép tiêu chuẩn.”
Eric Tramel, nhà khoa học ứng dụng tại Gretel, cảnh báo rằng kịch bản đáng lo ngại nhất là các mô hình này trở thành “ngựa thành Troy” – nơi các nhà phát triển mô hình có thể “chờ xem những trường hợp kinh doanh nào phát triển bằng cách sử dụng các mô hình đó, và sau đó mạnh tay xâm nhập vào các lĩnh vực dọc thành công bằng cách tống tiền hoặc chiến tranh pháp lý.”
Mặc dù một số mô hình như Llama đã được tải xuống hàng trăm triệu lần, Yacine Jernite từ Hugging Face cho rằng chúng có thể thành công hơn nữa với giấy phép cởi mở hơn. “Với việc thiếu sự đồng thuận về các điều khoản này và thực tế là nhiều giả định cơ bản chưa được kiểm tra tại tòa án, tất cả chỉ đóng vai trò là tuyên bố ý định,” Jernite nhận xét.
