Hành động doanh nghiệp còn nhiều thủ công (75% ở thị trường mới nổi), nhưng công nghệ AI, blockchain và hợp tác ngành đang thúc đẩy hiện đại hóa cần thiết.
Mặc dù đóng vai trò thiết yếu trong vận hành thị trường vốn, quy trình hành động doanh nghiệp (corporate actions – CA) vẫn đang bị chi phối bởi sự thủ công, phân mảnh và thiếu hiệu quả – đặc biệt tại các thị trường mới nổi, nơi có tới 75% nhà đầu tư vẫn dựa vào xử lý bằng tay. Tuy nhiên, làn sóng đổi mới công nghệ với sự góp mặt của trí tuệ nhân tạo (AI), blockchain, cùng nỗ lực tiêu chuẩn hóa và hợp tác đa phương đang mở ra triển vọng hiện đại hóa cho lĩnh vực lâu nay bị xem nhẹ này.
Trong nhiều năm, việc xử lý các sự kiện CA – từ chia cổ tức, phát hành quyền mua, đến các hoạt động sáp nhập hay chuyển đổi chứng khoán – thường vướng vào các quy trình rời rạc, phụ thuộc vào thao tác con người và thiếu kết nối dữ liệu. Theo bà Duygu Kaya, Giám đốc Chiến lược Thị trường Vốn tại Swift – tổ chức điều phối hạ tầng thanh toán toàn cầu – ba nút thắt chính đang kìm hãm hiệu quả của hệ thống hành động doanh nghiệp gồm: dữ liệu phân mảnh, giới hạn thời gian, và giao tiếp phức tạp giữa các bên liên quan.
Dữ liệu phân mảnh – gốc rễ của sự không đồng bộ: Thông tin về các sự kiện CA thường đến từ nhiều nguồn – tổ chức phát hành, đại lý thông báo, nền tảng dữ liệu tài chính – với định dạng và phương thức truyền tải không nhất quán. Sự phân mảnh này khiến quá trình tổng hợp, xác thực và phân phối thông tin trở nên cồng kềnh, dễ xảy ra sai sót và phụ thuộc nhiều vào can thiệp thủ công.
Áp lực thời gian trong chu kỳ thanh toán rút ngắn: Khi ngành tài chính toàn cầu đang tiến dần đến các chu kỳ thanh toán rút ngắn như T+1 và môi trường giao dịch gần như liên tục 24/7, yêu cầu về thông tin CA phải được truyền tải chính xác theo thời gian thực trở nên cấp bách. Bất kỳ chậm trễ hay sai lệch nào đều có thể ảnh hưởng đến quyền lợi cổ đông, gây phát sinh tranh chấp và tăng chi phí pháp lý.
Đa tầng chủ thể – phức tạp hóa chuỗi xử lý: Một sự kiện CA thông thường có sự tham gia của nhiều bên – từ tổ chức phát hành, ngân hàng lưu ký, đại lý ủy quyền đến nhà đầu tư cuối cùng – khiến dòng thông tin bị gián đoạn, trùng lắp hoặc lệch pha giữa các khâu trung gian. Điều này không chỉ làm tăng chi phí vận hành mà còn cản trở khả năng tự động hóa và mở rộng quy mô.
Dù các sáng kiến công nghệ đã xuất hiện trong thời gian qua, bà Kaya cho rằng phần lớn vẫn mang tính điểm lẻ, thiếu một lộ trình chuyển đổi tổng thể. Những vấn đề nền tảng như dữ liệu phân mảnh và thiếu tiêu chuẩn chung vẫn chưa được xử lý triệt để, khiến ngành duy trì trạng thái “ốc đảo công nghệ”, nơi mỗi bên phát triển hệ thống theo cách riêng, không thể tương tác.
Một nghiên cứu của ValueExchange cho thấy 75% nhà đầu tư tại các thị trường tăng trưởng cao vẫn sử dụng quy trình thủ công để xác nhận thông tin CA – một rào cản lớn cho tự động hóa và chuẩn hóa.
Điểm sáng từ thực tiễn và công nghệ đột phá
Một mô hình đáng chú ý là SGXNet tại Singapore, nơi dữ liệu CA được cung cấp trực tiếp từ tổ chức phát hành. Mô hình này giúp tăng tỷ lệ xử lý thẳng (STP – Straight Through Processing), giảm độ trễ thông tin và nâng cao độ chính xác.
Nhìn về phía trước, ba yếu tố cốt lõi có thể tạo ra bước ngoặt cho hành động doanh nghiệp:
Công nghệ mới nổi, đặc biệt là AI và blockchain. AI – với các mô hình ngôn ngữ lớn (LLMs) – có thể trích xuất và chuẩn hóa dữ liệu từ các thông báo phi cấu trúc. Trong khi đó, blockchain mang lại một nền tảng phân phối thông tin phi tập trung, bất biến và thời gian thực.
Tiêu chuẩn hóa dữ liệu, điển hình là ISO 20022, sẽ tạo ra ngôn ngữ chung giữa các hệ thống, giảm thiểu nhu cầu đối soát và đẩy mạnh tự động hóa.
Hợp tác toàn ngành, nhất là từ phía tổ chức phát hành và các đại lý của họ – những đơn vị nắm giữ dữ liệu gốc. Nếu dữ liệu không được chuẩn hóa ngay từ đầu, các bên tiếp nhận như ngân hàng lưu ký hay công ty quản lý tài sản sẽ tiếp tục chịu gánh nặng xử lý.
Bên cạnh đó, hành lang pháp lý cũng có thể đóng vai trò chất xúc tác, bắt buộc áp dụng tiêu chuẩn và thúc đẩy tương tác xuyên ngành.
Project CALM – minh chứng cho tương lai khả thi
Swift hiện đang triển khai chương trình Project CALM (Corporate Actions Lifecycle Management) – một nỗ lực phối hợp cùng Chainlink và nhiều đối tác công nghệ nhằm thử nghiệm khả năng ứng dụng AI và blockchain trong xử lý CA. Giai đoạn thử nghiệm đầu tiên đã chứng minh tính khả thi của việc sử dụng LLM để trích xuất dữ liệu CA phi cấu trúc, sau đó lưu trữ và phân phối qua blockchain. Mục tiêu là hình thành một hồ sơ dữ liệu hợp nhất, có khả năng tương tác giữa các mạng lưới khác nhau, giảm sự phân mảnh và tăng độ tin cậy.
Swift cho biết bước tiếp theo là mở rộng thử nghiệm ra nhiều loại sự kiện CA phức tạp hơn, thu hút thêm sự tham gia từ các tổ chức phát hành, ngân hàng lưu ký và nhà cung cấp công nghệ. Đây là một phần trong nỗ lực chuyển đổi toàn diện quy trình hậu giao dịch, đồng thời hỗ trợ các yêu cầu pháp lý như việc Ngân hàng Trung ương châu Âu triển khai ISO 20022.
