Sự khác nhau giữa hàng hóa và chứng khoán

Hàng hóa và chứng khoán là gì?

Hàng hóa là những sản phẩm có thể mua bán trên thị trường, chẳng hạn như nguyên liệu thô, sản phẩm nông sản hoặc thậm chí là điện. Một số loại hàng hóa, như điện, không có hình thức vật lý cụ thể nhưng vẫn được giao dịch trên cơ sở cung và cầu. Điều đặc trưng của hàng hóa là mỗi đơn vị đều có giá trị tương đương và có thể thay thế cho nhau. Ví dụ, một tấn lúa gạo có thể thay thế cho một tấn lúa gạo khác nếu chúng có cùng chất lượng và giá trị.

Chứng khoán là các tài sản tài chính có thể giao dịch trên thị trường, bao gồm cổ phiếu, trái phiếu, quỹ đầu tư, quyền chọn, và gần đây là tiền mã hóa (nếu chúng được phân loại là chứng khoán theo quy định pháp lý). Chứng khoán thường đại diện cho quyền sở hữu một phần trong công ty hoặc tổ chức nào đó, đồng thời cung cấp quyền chia sẻ lợi nhuận, quyền bỏ phiếu trong các quyết định quản trị, và chia sẻ rủi ro.

Các công ty và chính phủ thường phát hành chứng khoán để huy động vốn. Tuy nhiên, với sự phát triển của tiền mã hóa, nhiều tài sản kỹ thuật số giờ đây cũng được xem là chứng khoán, tùy thuộc vào cách thức phát hành và các yếu tố cụ thể khác.

Mặc dù luật hiện hành chưa hoàn toàn thích ứng với các tài sản kỹ thuật số, theo pháp luật Mỹ, chứng khoán có thể được coi là “hợp đồng đầu tư”. Điều này có nghĩa là các nhà đầu tư tham gia thị trường với kỳ vọng kiếm lợi nhuận chủ yếu từ các nỗ lực của bên thứ ba, chẳng hạn như các công ty phát hành chứng khoán.

Sự không rõ ràng trong quy định này đã dẫn đến một số vụ kiện, như vụ Ripple với XRP hay Telegram với token TON. Tính đến tháng 6/2023, Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Mỹ (SEC) đã xếp ít nhất 68 loại tiền mã hóa vào danh sách chứng khoán, bao gồm các token nổi tiếng như BNB, SOL (Solana), Cardano, MATIC (Polygon), The Sandbox và một số loại khác.

Lịch sử hoạt động của hàng hóa và chứng khoán

Sự phân biệt giữa hàng hóa và chứng khoán trong khía cạnh pháp lý đã phát triển qua nhiều thập kỷ, cùng với sự hình thành các công cụ phái sinh và thị trường tài chính. Các đạo luật quan trọng trong thế kỷ 20 đã đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng các quy định giám sát mà chúng ta thấy ngày nay.

Ví dụ, Đạo luật Chứng khoán năm 1933 và Đạo luật Giao dịch Chứng khoán năm 1934 đã thiết lập các yêu cầu về công bố thông tin, quy trình đăng ký và các biện pháp chống gian lận trong việc phát hành và giao dịch chứng khoán. Những đạo luật này đã tạo nền tảng cho việc thành lập Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Mỹ (SEC). Sau đó, Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai (CFTC) được thành lập vào năm 1974 thông qua Đạo luật CFTC, nhằm điều tiết các thị trường phái sinh hàng hóa và hợp đồng quyền chọn tại Mỹ.

Khi các tài sản mới như tiền mã hóa ra đời và không dễ dàng xếp vào các phân loại trước đó, các cơ quan quản lý đã mở rộng cách hiểu về các đạo luật hiện hành để có thể giám sát các tài sản này. Ví dụ, SEC đã xếp một số token vào loại chứng khoán dưới dạng hợp đồng đầu tư (theo bài kiểm tra Howey), trong khi CFTC đã cho phép các sản phẩm hợp đồng tương lai Bitcoin. Sự linh hoạt này giúp áp dụng các nguyên tắc bảo vệ nhà đầu tư trong suốt thời gian qua vào các thị trường hiện đại.

Sự tiến bộ không ngừng của công nghệ khiến các cơ quan như SEC phải liên tục điều chỉnh các quy định về báo cáo, tiêu chuẩn giao dịch, yêu cầu lưu ký và các quy định khác để duy trì tính minh bạch và ổn định của thị trường khi các sản phẩm mới phát triển. Nền tảng lịch sử này đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành các phương pháp giám sát hiện tại đối với cả hàng hóa và chứng khoán.

Sự khác biệt giữa hàng hóa và chứng khoán

Mặc dù có một số điểm tương đồng trong các đặc tính của chúng, hàng hóa và chứng khoán là hai loại tài sản giao dịch rộng lớn với các đặc điểm riêng biệt. Dưới đây là sự so sánh giữa hàng hóa và chứng khoán:

Tính hữu hình

Hàng hóa là các nguyên liệu thô hoặc hàng hóa cơ bản có thể mua bán. Một số hàng hóa thể hiện quyền sở hữu một sản phẩm vật lý, chẳng hạn như một bao lúa mì hay một thùng dầu thô. Thị trường hàng hóa phản ứng với sự thay đổi cung cầu trên thị trường toàn cầu vật lý. Tuy nhiên, không phải tất cả hàng hóa đều là tài sản vật lý, hữu hình.

Trong khi đó, chứng khoán đại diện cho các trừu tượng tài chính — không thể nhìn thấy cổ phiếu hay trái phiếu dưới dạng vật lý. Tuy nhiên, chứng khoán cung cấp tập hợp các quyền lợi được thi hành qua các hợp đồng pháp lý thay vì đặc điểm vật lý. Cổ phiếu, trái phiếu và các công cụ phái sinh tồn tại dưới dạng các mục ghi sổ cho phép chuyển nhượng quyền sở hữu đối với lợi nhuận kỳ vọng, cổ tức hay sự tăng giá tài sản.

Đầu tư vào hợp đồng tương lai hàng hóa mang lại quyền sở hữu tạm thời một lượng hàng hóa nhất định, trong khi đầu tư vào cổ phiếu của một công ty, chẳng hạn như công ty dầu mỏ, sẽ mang lại quyền sở hữu phần vốn trong công ty đó, với lợi ích từ việc chia sẻ lợi nhuận hoặc sự tăng trưởng giá trị của công ty.  

Tiêu dùng và dòng thu nhập

Hàng hóa là những sản phẩm có thể được sử dụng hoặc biến đổi trong các quá trình công nghiệp hoặc thương mại. Ví dụ, vàng và bạc có thể được chế tác thành các sản phẩm trang sức, qua đó thay đổi hình thức và giá trị sử dụng của chúng.

Ngược lại, chứng khoán cung cấp cho người sở hữu quyền lợi định kỳ như cổ tức, coupon, khoản thanh toán gốc và các khoản chia sẻ lợi nhuận tiềm năng. Trong ngành công nghiệp tiền mã hóa, những lợi ích này có thể đến dưới dạng sự tăng giá vốn hoặc airdrop.

Biến động thị trường

Giá của hàng hóa có sự biến động lớn và phản ứng với sự mất cân bằng cung cầu, các rủi ro địa chính trị ảnh hưởng đến sản xuất và sự thay đổi tâm lý về các công cụ phòng ngừa lạm phát. Và khác với chứng khoán, hàng hóa không phải là tài sản tạo thu nhập. Do đó, nhà đầu tư chỉ có thể dựa vào sự tăng giá để thu lợi nhuận.

Chứng khoán, đặc biệt là cổ phiếu, cũng có thể trải qua sự biến động lớn, chịu ảnh hưởng từ hiệu quả kinh doanh của công ty, điều kiện kinh tế, tâm lý nhà đầu tư và các yếu tố thị trường. Tuy nhiên, các yếu tố tác động đến sự biến động của chứng khoán khác với hàng hóa. Giá trị của một cổ phiếu hay quỹ liên quan đến hiệu quả kinh doanh của công ty cơ sở, và sự thay đổi giá có thể do các diễn biến kinh tế hoặc sự thay đổi trong tâm lý của nhà đầu tư.

Thanh khoản

Hàng hóa chủ yếu giao dịch qua các hợp đồng tương lai trên các sàn giao dịch tập trung hoặc qua giao dịch trực tiếp giữa nhà cung cấp và người tiêu dùng thương mại. Chứng khoán thường có sẵn trên nhiều sàn giao dịch và việc xác định giá gần như liên tục.

Tuy nhiên, thanh khoản của mỗi loại tài sản có thể thay đổi rất lớn. Một số hàng hóa được giao dịch mạnh mẽ, như dầu mỏ và vàng, có thể có thanh khoản tương đương với cổ phiếu blue-chip, trong khi các hàng hóa ít được giao dịch và các chứng khoán vốn hóa nhỏ có thể gặp hạn chế.

Bên cạnh đó, hợp đồng hàng hóa thường có khối lượng giao dịch thấp hơn so với cổ phiếu blue-chip, ngoại trừ hợp đồng tương lai vàng và dầu. Tính chuyên biệt của chúng có nghĩa là có ít người tham gia thị trường hơn so với cổ phiếu, điều này ảnh hưởng đến sự trượt giá khi đặt các lệnh mua bán lớn.

Lịch sử cho thấy, hàng hóa thường có biên độ giá dao động rộng hơn chứng khoán. Trong khi chu kỳ hàng hóa chứng kiến sự biến động giá lớn trong khoảng thời gian 5-10 năm do sự khan hiếm hoặc phát hiện mới, chứng khoán thể hiện sự tăng trưởng ổn định gắn liền với lợi nhuận doanh nghiệp. Mặt khác, hàng hóa có thể là công cụ phòng ngừa khủng hoảng giữ giá trị tốt hơn khi thị trường chứng khoán sụp đổ.

Triển vọng quản lý

Hàng hóa và chứng khoán được giám sát bởi các cơ quan quản lý khác nhau. Một số hàng hóa là tài sản vật lý như hàng hóa nông sản, kim loại và năng lượng, có tính chất tiêu dùng và bị tác động bởi các yếu tố cung cầu. Tuy nhiên, hàng hóa cũng bao gồm các tài sản phi vật lý như điện và tín chỉ carbon có ảnh hưởng đến cung cầu.

Cơ quan quản lý chủ yếu đối với thị trường phái sinh hàng hóa tại Mỹ là Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai (CFTC). CFTC giám sát các hợp đồng như hợp đồng tương lai, quyền chọn và hoán đổi dưới các quyền lực do Đạo luật Giao dịch Hàng hóa Tương lai (Commodity Exchange Act) cấp và tập trung vào các vấn đề như thao túng giá, tiêu chuẩn nền tảng giao dịch và thực thi giới hạn vị thế.

Trong khi đó, chứng khoán bao gồm các tài sản tài chính như cổ phiếu, trái phiếu và quỹ đại diện cho quyền sở hữu và quyền lợi đối với thực thể cơ sở. Tuy nhiên, sự phân biệt giữa hàng hóa và chứng khoán đôi khi có thể bị mờ đi, đặc biệt là với sự ra đời của tài sản số và tiền mã hóa. Một số tiền mã hóa đã được các cơ quan quản lý phân loại là chứng khoán, điều này có ảnh hưởng đến sự giám sát pháp lý.

Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch (SEC) giám sát các chứng khoán bằng cách thực thi các yêu cầu báo cáo tài chính doanh nghiệp rộng rãi để hỗ trợ quyết định đầu tư, duy trì các tiêu chuẩn kế toán đầy đủ, bảo vệ chống lại các lạm dụng giao dịch nội gián và giám sát các sàn giao dịch, công ty môi giới, cùng với các cơ quan như Cơ quan quản lý ngành Tài chính (FINRA).

Mặc dù có những sự khác biệt, các cơ quan như CFTC và SEC có vai trò bổ sung lẫn nhau, mang lại các nguyên lý bảo vệ nhà đầu tư đã được thiết lập từ lâu cho cả thị trường truyền thống và hiện đại dưới sự giám sát của chúng.

Trên toàn cầu, giám sát pháp lý đối với tiền mã hóa nghiêm ngặt hơn tại các khu vực phát triển, như một số khu vực ở châu Á, châu Âu và Mỹ. Điều này buộc nhiều sàn giao dịch tiền mã hóa phải ngừng phục vụ cư dân ở một số khu vực hoặc áp dụng các yêu cầu Know Your Customer (KYC).

Giới hạn vị thế và báo cáo trên thị trường hàng hóa

Để thúc đẩy giao dịch hàng hóa công bằng và trật tự, các cơ quan quản lý thực thi các giới hạn vị thế nghiêm ngặt và yêu cầu báo cáo đối với các tham gia thị trường. Giới hạn vị thế quy định số lượng hợp đồng tương lai mua hoặc bán mà một nhà giao dịch có thể nắm giữ đối với một hàng hóa cụ thể.

Ví dụ, một tổ chức có thể có giới hạn vị thế là nắm giữ tối đa 20.000 hợp đồng tương lai ngô cùng lúc. Nếu công ty vượt quá mức này, họ phải xin miễn trừ. Tuy nhiên, các miễn trừ như vậy thường chỉ được cấp trong các điều kiện cụ thể, chẳng hạn như phòng ngừa rủi ro hợp lý, trong đó các vị thế tương lai bù đắp cho rủi ro trên thị trường vật lý. Quy trình xin miễn trừ là rất nghiêm ngặt và yêu cầu giải trình chi tiết.

Liên quan đến điều này, các nhà giao dịch phải thực hiện báo cáo định kỳ về hoạt động của họ nếu vượt qua ngưỡng khối lượng nhất định, tiết lộ các dữ liệu quan trọng như danh tính tài khoản, các tài khoản quản lý và các vị thế mua hoặc bán. Tổng thể, các giới hạn vị thế nghiêm ngặt và báo cáo giao dịch cung cấp sự minh bạch quan trọng giúp phát hiện giá và hạn chế khả năng thao túng các công cụ phái sinh hàng hóa.

Thông qua việc giới hạn quyền lực của các nhà giao dịch lớn và yêu cầu cung cấp dữ liệu, các cơ quan quản lý đạt được hai mục tiêu kép là ngăn chặn sự sai lệch và giám sát các hoạt động có dấu hiệu tập trung bất thường. Những biện pháp bảo vệ này cuối cùng củng cố sự tin tưởng vào giá hàng hóa chuẩn, điều này ảnh hưởng đến nhiều sản phẩm tiêu dùng hạ nguồn.

Các quy định chứng khoán chính

Tương tự như giới hạn vị thế đối với hàng hóa, thị trường chứng khoán cũng áp dụng các cơ chế kiểm soát khối lượng, các quy định về công khai và giám sát giao dịch để đảm bảo sự tiếp cận công bằng và ngăn ngừa thao túng.

Ví dụ, Quy định SHO của SEC hạn chế việc bán khống cổ phiếu trong những đợt suy giảm mạnh của thị trường, gọi là “cơ chế ngắt mạch” (circuit breakers). Điều này giúp ngăn chặn các cuộc tấn công giá xuống mang tính lợi dụng. Bên cạnh đó, các quy định về giao dịch nội gián cấm những người có thông tin chưa công khai của công ty từ việc trục lợi hoặc tiết lộ thông tin để tác động đến giá cổ phiếu.

Một ví dụ khác là Quy định về Công bố Công bằng (Regulation Fair Disclosure) của SEC, yêu cầu các công ty phải công khai đồng thời các sự kiện quan trọng về công ty thay vì để những người trong nội bộ tiếp cận thông tin trước. Các tổ chức phát hành chứng khoán cũng phải tuân thủ các yêu cầu báo cáo định kỳ nghiêm ngặt, bao gồm các báo cáo tài chính đã được kiểm toán và thông tin về các diễn biến kinh doanh quan trọng, để đảm bảo rằng tất cả nhà đầu tư có thông tin bình đẳng.

Ngoài ra, để duy trì giao dịch trật tự, các sàn giao dịch chứng khoán áp dụng các cơ chế tự động tạm dừng giao dịch đối với cổ phiếu có giá tăng hoặc giảm vượt quá ngưỡng quy định trong khoảng thời gian 5 phút. Các dải “giới hạn tăng, giới hạn giảm” (limit up, limit down) này tạm dừng giao dịch trong khoảng thời gian ngắn trước khi tiếp tục, nhằm điều tiết sự biến động giá.

Thông qua các quy định như vậy và giám sát các tổ chức tự điều chỉnh trực tiếp quản lý các công ty môi giới và sàn giao dịch chứng khoán, SEC thực hiện nhiệm vụ của mình trong việc xây dựng thị trường chứng khoán Mỹ minh bạch và công bằng. Khung pháp lý này nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho sự tiếp cận của nhà đầu tư đồng thời đảm bảo một sân chơi bình đẳng.

Đầu tư vào hàng hóa so với chứng khoán

Cả hai hình thức đầu tư vào hàng hóa và chứng khoán đều có những ưu điểm và nhược điểm riêng. Mỗi loại tài sản này phù hợp với những mục tiêu và chiến lược đầu tư khác nhau. Trong khi hàng hóa thường được xem là công cụ bảo vệ hiệu quả trước lạm phát, chứng khoán lại mang lại lợi nhuận ổn định nhờ vào khả năng tích lũy lợi nhuận qua thời gian.

Ưu điểm của việc đầu tư vào hàng hóa

• Bảo vệ chống lạm phát. Hàng hóa như vàng, dầu mỏ, hay kim loại quý có giá trị nội tại và nguồn cung hạn chế, do đó chúng thường được coi là công cụ bảo vệ tốt trước lạm phát và sự mất giá của đồng tiền. Khi nền kinh tế đối mặt với lạm phát gia tăng hoặc sự yếu đi của đồng đô la, giá hàng hóa thường tăng lên do nhu cầu thực tế từ các ngành công nghiệp, giúp bảo vệ giá trị tài sản của nhà đầu tư.
• Đa dạng hóa danh mục đầu tư. Một trong những lợi thế lớn của việc đầu tư vào hàng hóa là khả năng mang lại sự đa dạng hóa cho danh mục đầu tư. Các hàng hóa như kim loại (vàng, bạc), ngũ cốc, và năng lượng không có mối quan hệ trực tiếp với thị trường cổ phiếu và trái phiếu, do đó chúng có thể giúp giảm thiểu rủi ro khi thị trường chứng khoán gặp biến động mạnh. Việc sở hữu hàng hóa trong danh mục đầu tư giúp các nhà đầu tư có thể giảm thiểu tác động từ sự suy giảm của các tài sản tài chính khác.
• Khả năng chống chịu trong khủng hoảng. Trong các giai đoạn khủng hoảng tài chính, hàng hóa thường được xem là tài sản phòng thủ. Các mặt hàng này có tính chất vật lý và có nhu cầu thực tế, giúp chúng ổn định hơn so với các tài sản tài chính như cổ phiếu. Vì vậy, trong các đợt bán tháo mạnh trên thị trường chứng khoán, hàng hóa có thể là lựa chọn bảo toàn tài sản hiệu quả.

Ưu điểm của việc đầu tư vào chứng khoán

• Tích lũy lợi nhuận ổn định. Đầu tư vào chứng khoán, đặc biệt là các chỉ số chứng khoán đa dạng, giúp nhà đầu tư có được lợi nhuận ổn định thông qua sự gia tăng lợi nhuận của các công ty niêm yết, cổ tức và các chương trình mua lại cổ phiếu. Theo thời gian, lợi nhuận từ cổ tức và sự gia tăng giá trị cổ phiếu có thể tạo ra nguồn thu nhập thụ động vững chắc. Điều này đặc biệt có lợi cho những nhà đầu tư mong muốn tạo ra thu nhập đều đặn trong dài hạn.
• Cân bằng giữa rủi ro và lợi nhuận. Chứng khoán mang lại cơ hội sinh lời cao, nhưng cũng đi kèm với rủi ro. Tuy nhiên, theo các nghiên cứu và lịch sử thị trường, chứng khoán có xu hướng mang lại lợi suất điều chỉnh theo rủi ro thuận lợi trong dài hạn. Mặc dù có thể có những giai đoạn giảm giá tạm thời, nhưng đầu tư vào chứng khoán trong một chiến lược dài hạn thường mang lại lợi nhuận vượt trội so với các tài sản khác như trái phiếu hay gửi tiết kiệm.
• Dễ dàng tiếp cận. Thị trường chứng khoán ngày nay có tính thanh khoản cao và dễ tiếp cận hơn bao giờ hết. Nhà đầu tư có thể dễ dàng tham gia vào thị trường thông qua các công ty chứng khoán, các quỹ đầu tư hoặc các sản phẩm quản lý thụ động với chi phí thấp. Các công ty tư vấn tài chính và các nền tảng giao dịch trực tuyến cũng giúp nhà đầu tư dễ dàng đưa ra quyết định và tiếp cận các cơ hội đầu tư mà không cần phải có chuyên môn sâu.

Nhược điểm của việc đầu tư vào hàng hóa

• Biến động cao. Giá hàng hóa có sự biến động mạnh trong ngắn hạn do nhiều yếu tố tác động như gián đoạn nguồn cung, các sự kiện địa chính trị, thay đổi về nhu cầu tiêu thụ và sự khó khăn trong việc điều chỉnh sản xuất nhanh chóng. Những yếu tố này khiến cho việc xác định thời điểm giao dịch trở nên khó khăn hơn, tăng nguy cơ thua lỗ khi giao dịch không đúng thời điểm.
• Chi phí duy trì. Khi đầu tư vào hàng hóa vật chất, nhà đầu tư sẽ phải chịu các chi phí bổ sung như lưu kho, bảo hiểm và vận chuyển. Những chi phí này có thể làm giảm đáng kể lợi nhuận thực tế thu được từ khoản đầu tư so với các tài sản tài chính khác như chứng khoán, nơi không có các chi phí duy trì như vậy.
• Chính sách thuế không thuận lợi. Khi đầu tư vào hàng hóa, nhà đầu tư phải chịu mức thuế cao hơn so với đầu tư vào chứng khoán. Cụ thể, lợi nhuận từ đầu tư vào hàng hóa bị đánh thuế theo mức thuế lợi nhuận từ tài sản sưu tầm (collectible capital gains), thay vì mức thuế ưu đãi dành cho lợi nhuận dài hạn từ chứng khoán. Điều này có thể làm tăng gánh nặng thuế cho nhà đầu tư.
• Không phù hợp với chiến lược đầu tư thụ động. Khác với các chứng khoán, hàng hóa không thể được nắm giữ vô thời hạn. Sự phát triển của các vật liệu thay thế hoặc sự thay đổi trong nhu cầu thị trường có thể làm giảm giá trị của hàng hóa theo thời gian. Trong khi đó, các công ty có thể tạo ra sự đổi mới và dòng tiền liên tục, giúp duy trì giá trị đầu tư trong dài hạn.

Nhược điểm của việc đầu tư vào chứng khoán

• Rủi ro thị trường và bong bóng. Chứng khoán dễ bị ảnh hưởng bởi rủi ro thị trường, bao gồm khả năng hình thành các bong bóng tài chính, khi giá trị của chứng khoán bị đẩy lên mức không bền vững. Khi bong bóng vỡ, giá chứng khoán có thể giảm mạnh và gây ra những đợt điều chỉnh lớn, dẫn đến tổn thất cho nhà đầu tư. Vì vậy, nhà đầu tư cần phải luôn duy trì sự cảnh giác và có chiến lược quản lý rủi ro hợp lý.
• Rủi ro phá sản. Một trong những rủi ro lớn khi đầu tư vào chứng khoán là khả năng doanh nghiệp phát hành chứng khoán có thể phá sản. Trong trường hợp này, nhà đầu tư có thể mất toàn bộ số tiền đã đầu tư. Đây là một yếu tố cần phải cân nhắc kỹ lưỡng, nhất là khi đầu tư vào các công ty có tình hình tài chính không ổn định.
• Rủi ro thanh khoản. Mặc dù các cổ phiếu của các công ty lớn thường có tính thanh khoản cao, tức là có thể mua bán dễ dàng với khối lượng lớn, nhưng các công ty có vốn hóa nhỏ lại có thể gặp khó khăn trong việc giao dịch. Lượng giao dịch thấp có thể dẫn đến việc không thể bán chứng khoán kịp thời với mức giá mong muốn, hoặc phải chịu tổn thất khi bán với giá thấp hơn giá trị thực tế.