Công nghệ blockchain không chỉ đơn thuần là một công cụ hỗ trợ tiền mã hóa. Những đặc tính cốt lõi của nó — phi tập trung, minh bạch, bảo mật và bất biến — mang lại nhiều giải pháp tiềm năng cho các thách thức lâu dài trong quản lý công. Các vấn đề như tham nhũng, thiếu niềm tin và hoạt động kém hiệu quả đang thúc đẩy chính phủ các nước tìm hiểu và ứng dụng blockchain nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ công.
Bài viết này sẽ phân tích các ứng dụng thực tiễn của blockchain trong lĩnh vực công, đồng thời đưa ra các ví dụ thực tế để minh họa tiềm năng của công nghệ này.
Vai trò của blockchain trong việc nâng cao dịch vụ công
Bằng cách tạo ra một sổ cái phi tập trung và minh bạch, blockchain có thể giúp tinh gọn các quy trình quản lý nhà nước, loại bỏ các rào cản hành chính và giảm chi phí vận hành. Chính phủ có thể ứng dụng blockchain để tự động hóa nhiều tác vụ, bao gồm:
- Quản lý chuỗi cung ứng: Theo dõi nguồn gốc và quá trình lưu chuyển hàng hóa nhằm nâng cao hiệu quả chuỗi cung ứng và ngăn chặn hàng giả.
- Đăng ký quyền sở hữu đất đai: Ứng dụng blockchain trong hệ thống đăng ký đất đai giúp đơn giản hóa giao dịch bất động sản, giảm thiểu gian lận và tăng tính minh bạch.
- Hệ thống bỏ phiếu: Hệ thống bầu cử bảo mật và minh bạch trên blockchain có thể gia tăng niềm tin của cử tri và giảm nguy cơ gian lận bầu cử.
Nâng cao tính minh bạch và giảm tham nhũng
Tăng cường minh bạch và giảm thiểu tham nhũng là một trong những ứng dụng quan trọng nhất của blockchain trong quản lý nhà nước. Các hệ thống truyền thống thường thiếu minh bạch, dẫn đến gian lận và tình trạng thiếu trách nhiệm. Công nghệ blockchain, với khả năng lưu trữ dữ liệu công khai và không thể thay đổi, có thể là một giải pháp hữu hiệu.
Ví dụ, vào năm 2022, chính phủ Thụy Điển đã nghiên cứu việc ứng dụng blockchain trong Cơ quan Đăng ký Đất đai để ghi nhận các giao dịch bất động sản và cung cấp thông tin theo thời gian thực cho tất cả các bên liên quan, bao gồm người mua, người bán và ngân hàng. Cơ chế minh bạch này giúp giảm thiểu rủi ro gian lận và gia tăng niềm tin vào quá trình giao dịch.
Từ năm 2016, Georgia đã triển khai hệ thống đăng ký đất đai trên nền tảng blockchain, cho phép người dân xác minh quyền sở hữu tài sản một cách an toàn. Hệ thống này đã ghi nhận khoảng 100.000 quyền sở hữu đất đai.
Tại El Salvador, quốc gia đã công nhận Bitcoin là tiền tệ hợp pháp, chính phủ đã tích hợp công nghệ blockchain vào một số dịch vụ công nhằm thúc đẩy tài chính toàn diện. Ví dụ điển hình là Chivo, ví điện tử do chính phủ bảo trợ, cho phép người dân gửi và nhận Bitcoin (BTC) cũng như USD mà không mất phí hoa hồng. Chivo hỗ trợ trao đổi BTC sang USD và ngược lại hoàn toàn miễn phí.
Ngoài ra, ví Chivo còn được tích hợp với hệ thống ngân hàng của El Salvador, giúp người dùng nạp và rút tiền mặt trực tiếp bằng đô la, đồng thời cung cấp quyền truy cập vào các máy ATM Chivo để thực hiện giao dịch tiền mặt. Hệ thống này hỗ trợ cả giao dịch Bitcoin on-chain và Lightning Network, mang lại sự linh hoạt cao.
Bằng cách ứng dụng blockchain vào hệ thống tài chính công, El Salvador kỳ vọng giảm tham nhũng và nâng cao tính minh bạch trong giao dịch tài chính, đồng thời tạo điều kiện cho người dân chưa có tài khoản ngân hàng tiếp cận hệ thống tài chính chính thống.
Đơn giản hóa quy trình bầu cử
Dù đóng vai trò cốt lõi trong các nền dân chủ, hệ thống bầu cử truyền thống thường gặp phải nhiều thách thức như thời gian chờ đợi kéo dài, nguy cơ gian lận cử tri và quy trình phức tạp. Công nghệ blockchain mang lại một giải pháp thay thế an toàn và hiệu quả cho các phương thức bầu cử truyền thống.
Dưới đây là một số quốc gia đã thử nghiệm công nghệ blockchain trong quy trình bầu cử hoặc các hoạt động liên quan:
- Hoa Kỳ: Năm 2020, quận Utah thuộc tiểu bang Utah đã triển khai thành công một chương trình thí điểm bầu cử trên nền tảng blockchain. Hệ thống này cho phép cử tri bỏ phiếu thông qua một ứng dụng di động, đảm bảo tính bảo mật và xác minh giao dịch một cách minh bạch. Kết quả cho thấy tỷ lệ cử tri tham gia, đặc biệt là nhóm cử tri ở nước ngoài, tăng đáng kể, giúp tinh gọn quy trình bầu cử và nâng cao hiệu suất hệ thống.
- Romania: Là một trong những quốc gia tiên phong trong việc ứng dụng blockchain vào bầu cử tại Liên minh châu Âu (EU), Romania đã sử dụng công nghệ này để tăng cường tính minh bạch và bảo mật của quy trình bầu cử. Mặc dù chưa áp dụng một hệ thống bỏ phiếu hoàn toàn trên blockchain, nhưng công nghệ này đã được triển khai để xác minh số lượng cử tri đi bầu và kết quả kiểm phiếu.
- Ấn Độ: Blockchain đã trở thành chủ đề nghiên cứu và thử nghiệm trong nhiều lĩnh vực tại Ấn Độ, bao gồm cả hệ thống bầu cử. Dù chưa được triển khai rộng rãi, các nghiên cứu về tiềm năng ứng dụng blockchain trong quy trình bầu cử vẫn đang được tiến hành nhằm đánh giá lợi ích mà công nghệ này có thể mang lại cho hệ thống chính trị.
Cải thiện quản lý chuỗi cung ứng và nâng cao dịch vụ xã hội
Quản lý chuỗi cung ứng phức tạp là một thách thức lớn đối với các chính phủ, đặc biệt trong hoạt động mua sắm công và cung cấp dịch vụ. Công nghệ blockchain có thể nâng cao tính trách nhiệm và khả năng truy xuất nguồn gốc trong các quy trình này.
Ví dụ, Chương trình Lương thực Thế giới (WFP) của Liên Hợp Quốc đã thử nghiệm ứng dụng blockchain để hỗ trợ người tị nạn tiếp cận viện trợ lương thực. Sáng kiến “Building Blocks” sử dụng một mạng lưới blockchain riêng để theo dõi phiếu thực phẩm cấp cho người nhận, đảm bảo rằng viện trợ đến đúng đối tượng mà không bị thất thoát hoặc tham nhũng. Bằng cách tinh gọn quy trình quản lý chuỗi cung ứng, chính phủ có thể nâng cao hiệu quả cung cấp dịch vụ công và giảm lãng phí, mang lại lợi ích thiết thực cho người dân.
Tại Ghana, chính phủ đã nghiên cứu giải pháp blockchain để giám sát việc phân bổ ngân sách công, đặc biệt trong lĩnh vực y tế. Hệ thống này giúp đảm bảo rằng nguồn tài chính dành cho các sản phẩm y tế được sử dụng đúng mục đích, tránh tình trạng thất thoát hoặc sử dụng sai mục đích.
Quản lý danh tính số
Quản lý danh tính số là một lĩnh vực quan trọng mà blockchain có thể giúp nâng cao khả năng tiếp cận các dịch vụ công, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển, nơi nhiều công dân chưa có giấy tờ tùy thân chính thức.
Tính bất biến của blockchain giúp ngăn chặn việc thao túng hoặc làm giả thông tin danh tính, khiến nó trở thành một giải pháp lý tưởng cho các hệ thống quản lý danh tính số.
Một số quốc gia đã nghiên cứu hoặc triển khai blockchain trong lĩnh vực này bao gồm:
- Estonia: Chính phủ Estonia đã triển khai hệ thống danh tính số dựa trên công nghệ blockchain, cho phép công dân truy cập an toàn vào nhiều dịch vụ trực tuyến. Hệ thống này giúp người dân kiểm soát dữ liệu cá nhân trong khi vẫn có thể thực hiện các giao dịch quan trọng như bỏ phiếu, ký tài liệu và truy cập dịch vụ y tế. Mô hình này đã giúp tăng cường sự tham gia của công dân, giảm bớt thủ tục hành chính và nâng cao hiệu quả cung cấp dịch vụ công.
- Thụy Sĩ: Năm 2017, thành phố Zug hợp tác với uPort để triển khai hệ thống danh tính số tự chủ đầu tiên trên thế giới, được phát hành bởi chính quyền và vận hành trên blockchain Ethereum. Người dân sử dụng ứng dụng uPort để tạo danh tính số bảo mật của riêng mình, được chính quyền thành phố xác thực và lưu trữ trên Ethereum. Hệ thống này cho phép cư dân truy cập các dịch vụ công, bao gồm cả bỏ phiếu, mà không cần thông qua bên trung gian. Trong giai đoạn thử nghiệm, 350 cư dân đã đăng ký danh tính số Zug ID, và 70 người đã sử dụng ứng dụng này để tham gia bỏ phiếu trong một sự kiện địa phương.
Nâng cao chất lượng dịch vụ giáo dục
Công nghệ blockchain giúp cải thiện dịch vụ giáo dục bằng cách lưu trữ và xác minh an toàn các chứng chỉ học thuật, đảm bảo tính xác thực và không thể giả mạo.
Ví dụ, Bộ Giáo dục Malta đã ứng dụng blockchain để cấp chứng chỉ học tập không thể bị chỉnh sửa, giúp sinh viên dễ dàng chứng minh bằng cấp của mình với các nhà tuyển dụng hoặc cơ sở giáo dục trên toàn cầu.
Tại Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), blockchain được sử dụng để lưu trữ dữ liệu sinh viên trên toàn hệ thống giáo dục, giúp các doanh nghiệp và trường đại học kiểm tra hồ sơ một cách nhanh chóng và chính xác.
Ngoài ra, Hàn Quốc đang nghiên cứu việc ứng dụng blockchain để giảm bớt gánh nặng hành chính bằng cách tự động hóa quy trình lưu trữ hồ sơ, cắt giảm chi phí quản lý. Giải pháp này giúp hệ thống giáo dục trở nên linh hoạt và thích ứng tốt hơn với những yêu cầu thay đổi của người học.
Tương lai của blockchain trong dịch vụ công
Blockchain đang mở ra tiềm năng chuyển đổi mạnh mẽ trong lĩnh vực dịch vụ công. Bằng cách cung cấp danh tính số an toàn và phi tập trung, công nghệ này có thể cải thiện việc chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan chính phủ, giúp tinh gọn quy trình cung cấp dịch vụ và củng cố niềm tin của công chúng.
Khi các hệ thống danh tính số phát triển, blockchain được kỳ vọng sẽ hỗ trợ phân phối phúc lợi minh bạch hơn, nâng cao khả năng chống gian lận trong y tế công và cung cấp các dịch vụ cá nhân hóa mà vẫn đảm bảo quyền riêng tư.
Với khả năng duy trì tính toàn vẹn dữ liệu, tích hợp dịch vụ xuyên biên giới một cách hiệu quả và đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về quản trị minh bạch, blockchain sẽ trở thành nền tảng thúc đẩy quá trình chuyển đổi số quy mô lớn. Bằng cách đơn giản hóa quy trình và bảo vệ dữ liệu công dân, công nghệ blockchain có thể tạo nền móng vững chắc cho một hệ thống dịch vụ công hiện đại và hiệu quả.
