Nhà đầu tư tài sản mã hóa sẽ phải nộp thuế 0,1% trên mỗi giao dịch bán và 10% cho khoản tặng, biếu vượt ngưỡng, ngay cả khi thua lỗ.
Nghị quyết 05/2025/NQ-CP, có hiệu lực từ ngày 9/9 đã khởi động giai đoạn thí điểm 5 năm cho thị trường tài sản mã hóa. Chính sách thuế chưa có cơ chế riêng mà tạm thời áp dụng theo quy định chứng khoán hiện hành. Cách tiếp cận này giúp triển khai nhanh nhưng cũng làm dấy lên lo ngại vì nghĩa vụ thuế phát sinh cả khi thua lỗ hoặc khi tài sản được tặng, biếu.
Theo Thông tư 111/2013/TT-BTC, thuế chuyển nhượng chứng khoán hiện được thu theo hình thức khấu trừ tại nguồn 0,1% trên giá trị giao dịch, bất kể lãi hay lỗ. Về nguyên tắc, nhà đầu tư có thể lựa chọn quyết toán cuối năm và nộp 20% trên lợi nhuận ròng nếu chứng minh được giá vốn cùng chi phí liên quan.
Tuy nhiên, ngay cả trên thị trường chứng khoán truyền thống, ít nhà đầu tư đáp ứng điều kiện trên. Với tài sản mã hóa, đặc thù giao dịch phức tạp và khó xác định chi phí càng khiến khả năng áp dụng cơ chế quyết toán trở nên hạn chế, khiến phần lớn nhà đầu tư gần như phải chấp nhận mức khấu trừ 0,1% như nghĩa vụ mặc định.
Mặt khác, phạm vi “chuyển nhượng” cũng được mở rộng đáng kể. Trong luật chứng khoán, nghĩa vụ thuế phát sinh khi quyền sở hữu được chuyển giao, bao gồm cả hợp đồng ngoài sàn hoặc thủ tục qua Trung tâm Lưu ký. Điều này đồng nghĩa với việc tặng, biếu hoặc thừa kế cũng thuộc diện chịu thuế với mức 10% trên giá trị vượt ngưỡng 10 triệu đồng, ngoại trừ các trường hợp miễn trừ theo quan hệ thân thích. Khi áp dụng sang tài sản mã hóa, nguyên tắc này có thể khiến cả những giao dịch mang tính cá nhân, không nhằm mục đích sinh lợi, cũng bị coi là sự kiện phát sinh thuế.
Điểm đáng chú ý là nghĩa vụ thuế vẫn phát sinh ngay cả khi giao dịch thua lỗ. Với cơ chế khấu trừ 0,1% trên giá trị bán, nhà đầu tư buộc phải nộp thuế dù không có thu nhập thực. Ví dụ, một nhà đầu tư bỏ 100 triệu đồng mua Bitcoin, sau đó bán ra chỉ còn 80 triệu đồng vẫn phải nộp 80.000 đồng thuế. Về nguyên tắc, nhà đầu tư có thể lựa chọn quyết toán 20% trên lợi nhuận ròng, nhưng trên thực tế rất khó áp dụng do yêu cầu chứng minh giá vốn và chi phí hợp lệ, ngay cả khi giao dịch được thực hiện trên sàn trong nước.
Ngoài bán ra VNĐ, thị trường còn đặt câu hỏi với các giao dịch đổi ngang, chẳng hạn đổi Bitcoin lấy Ethereum. Nghị quyết 05 chưa có hướng dẫn cụ thể cho tình huống này. Nếu áp theo logic chứng khoán – coi mọi chuyển quyền sở hữu có định giá bằng đồng Việt Nam là sự kiện chịu thuế thì giao dịch đổi ngang cũng có thể bị đánh thuế. Tuy nhiên, trong thực tiễn quản lý, cơ quan chức năng nhiều khả năng sẽ tập trung vào giao dịch bán ra VNĐ, vốn dễ xác định giá trị và khấu trừ thuế. Thị trường vì vậy đang chờ hướng dẫn chi tiết từ Bộ Tài chính để bảo đảm tính minh bạch và công bằng.
Việc áp dụng cơ chế “thuế như chứng khoán” giúp Nhà nước nhanh chóng thiết lập khung quản lý và bảo đảm nguồn thu trong giai đoạn thí điểm. Tuy nhiên, những vấn đề nêu trên đã tạo ra phản ứng trái chiều trong cộng đồng, đặc biệt khi nhà đầu tư tài sản mã hóa vốn quen với môi trường giao dịch linh hoạt và ít ràng buộc. Chính những phản ứng này cho thấy nhu cầu cấp thiết phải ban hành hướng dẫn chi tiết nhằm hoàn thiện chính sách và bảo đảm tính minh bạch, công bằng cho thị trường.
Hiện tại, Nghị quyết 05 mới dừng ở nguyên tắc, còn cách triển khai sẽ phụ thuộc vào thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan. Những văn bản này sẽ phải làm rõ cách xác định giá trị chuyển nhượng, cơ chế khấu trừ tại nguồn và cách xử lý các trường hợp đặc thù như giao dịch nội bộ, tặng biếu trong gia đình hay đổi ngang giữa các loại tài sản mã hoá.
Dù vậy, trong thời gian chờ đợi, nguyên tắc “thuế như chứng khoán” vẫn là căn cứ áp dụng, đồng nghĩa với việc nhà đầu tư cần chuẩn bị cho khả năng phát sinh nghĩa vụ thuế ngay cả khi thua lỗ hoặc trong các giao dịch mang tính cá nhân.
